Tweet
Şiddetli tartışma: Plüton gezegen mi?
75 yıldır bilinen Plüton üzerine bugüne kadar yapılmış en şiddetli tartışma, ne bilim ne de bu gezegenin özellikleriyle ilgili. Asıl can alıcı soru şu: Plüton gerçekten bir gezegen olarak kabul edilmeli mi yoksa edilmemeli mi?
19 üyeden oluşan Uluslararası Astronom Birliği (IAU), neyin gezegen olduğuna ilişkin belki bir gün bir karara varabilir. Böylesi bir kararın nasıl karşılanacağı ise bir muamma, çünkü astronomlar, okul çağındaki çocuklar, müze yöneticileri veya editörler, yani herkes safına çoktan belirlemiş durumda. Yani hiçbir şey bu kararla çözüleceğe benzemiyor. Gündemde dört başlık var ve her bir başlığın da taraftarları ve karşıtları kesin çizgilerle birbirlerinden ayrılıyorlar.
1) GEZEGENLER YUVARLAK CİSİMLERDİR
Bu fiziki kurallara dayanan bir kesinliktir. Belirli bir boyutun üzerindeki her cisim, hangi maddeden yapılmış olursa olsun, kütle çekimi sayesinde küresel bir şekil alır. Bu belirli boyutsa, çapın yaklaşık olarak 800 kilometre olmasıdır. Bu durumda Plüton, Kuiper Kuşağı’nda yer aldığı bilinen diğer dört cisim ĞQuaoar, 2003 UB313, 2003 EL61 ile SEDNA- ve Ceres adlı göktaşı da yuvarlaktır. Gezegenler yuvarlak en basit bilinendir ve kime "bir gezegen çiz" deseniz, hemen bir yuvarlak çizecektir. Karşıt fikir: Bu sınıfa Ceres ile KBO’ların da eklenmesi, dokuz gezegenden uzaklaşılmasına neden olur.
2) GEZEGENLER TEK BAŞLARINA HAREKET EDERLER
Plüton ve Kuiper Kuşağı’ndaki komşularına karşı en çok bu görüş savunuluyor. Buna göre, gezegenler kendi alanlarında tek başlarına hareket eder ve Güneş Sistemi’nde kapladıkları bölgeyi yönetirler. Bu nedenle de Mars ile Jüpiter arasında gezinen göktaşları ile Plüton ve 2003 UB313 de dahil çok daha büyük KBO’lar, gezegen olarak değil de daha farklı bir sınıfın içinde kabul ediliyorlar. Bu ölçüte göre, Güneş Sistemi’nde yalnızca sekiz gezegen var ve hep öyle kalacak. Karşıt fikir: Plüton dışlanırsa, insanların yıllardır inandığı bir gerçek sarsılacak.
3) BOYUT ÖNEMLİDİR
1000 kilometreden büyük çapa sahip her şey Ğki Plüton’un çapı 1150 kilometredir- gezegendir. İnsanların, neyin gezegen olduğu neyinse olmadığına inanması açısından bu çok net bir sınırdır. Bu görüşe göre Ceres, SEDNA ve 2003 EL61 gezegen olamayacak kadar küçüktürler; ama Plüton ve 2003 UB313 değil. Bu durumda da elimizde on gezegenimiz oldu ve önümüzdeki yıllarda da bu kurala dayanarak sayıyı arttırabiliriz. Karşıt fikir: 1000 km. gibi bir sınır bilimsel olarak belirlenmemiştir. Ayrıca çok uzak cisimlerin boyutlarını belirlemek çok zordur.
4) ASLINDA GEZEGENLER HİÇ YOKTUR
Tam bir orta yol bulmak amacıyla, bazıları hiç sevilmeyen "gezegen" kelimesinden kurtulmayı teklif etti. Bunun yerine kimi sıfatlar getirdiler. Örneğin, Güneş Sistemi dört türden oluşur: dört karasal gezegen, daha küçük gezegenler kümesi (göktaşları), dört gaz devi ve Neptün’den öte gezegenler (buz cüceleri).
19 üyeden oluşan Uluslararası Astronom Birliği (IAU), neyin gezegen olduğuna ilişkin belki bir gün bir karara varabilir. Böylesi bir kararın nasıl karşılanacağı ise bir muamma, çünkü astronomlar, okul çağındaki çocuklar, müze yöneticileri veya editörler, yani herkes safına çoktan belirlemiş durumda. Yani hiçbir şey bu kararla çözüleceğe benzemiyor. Gündemde dört başlık var ve her bir başlığın da taraftarları ve karşıtları kesin çizgilerle birbirlerinden ayrılıyorlar.
1) GEZEGENLER YUVARLAK CİSİMLERDİR
Bu fiziki kurallara dayanan bir kesinliktir. Belirli bir boyutun üzerindeki her cisim, hangi maddeden yapılmış olursa olsun, kütle çekimi sayesinde küresel bir şekil alır. Bu belirli boyutsa, çapın yaklaşık olarak 800 kilometre olmasıdır. Bu durumda Plüton, Kuiper Kuşağı’nda yer aldığı bilinen diğer dört cisim ĞQuaoar, 2003 UB313, 2003 EL61 ile SEDNA- ve Ceres adlı göktaşı da yuvarlaktır. Gezegenler yuvarlak en basit bilinendir ve kime "bir gezegen çiz" deseniz, hemen bir yuvarlak çizecektir. Karşıt fikir: Bu sınıfa Ceres ile KBO’ların da eklenmesi, dokuz gezegenden uzaklaşılmasına neden olur.
2) GEZEGENLER TEK BAŞLARINA HAREKET EDERLER
Plüton ve Kuiper Kuşağı’ndaki komşularına karşı en çok bu görüş savunuluyor. Buna göre, gezegenler kendi alanlarında tek başlarına hareket eder ve Güneş Sistemi’nde kapladıkları bölgeyi yönetirler. Bu nedenle de Mars ile Jüpiter arasında gezinen göktaşları ile Plüton ve 2003 UB313 de dahil çok daha büyük KBO’lar, gezegen olarak değil de daha farklı bir sınıfın içinde kabul ediliyorlar. Bu ölçüte göre, Güneş Sistemi’nde yalnızca sekiz gezegen var ve hep öyle kalacak. Karşıt fikir: Plüton dışlanırsa, insanların yıllardır inandığı bir gerçek sarsılacak.
3) BOYUT ÖNEMLİDİR
1000 kilometreden büyük çapa sahip her şey Ğki Plüton’un çapı 1150 kilometredir- gezegendir. İnsanların, neyin gezegen olduğu neyinse olmadığına inanması açısından bu çok net bir sınırdır. Bu görüşe göre Ceres, SEDNA ve 2003 EL61 gezegen olamayacak kadar küçüktürler; ama Plüton ve 2003 UB313 değil. Bu durumda da elimizde on gezegenimiz oldu ve önümüzdeki yıllarda da bu kurala dayanarak sayıyı arttırabiliriz. Karşıt fikir: 1000 km. gibi bir sınır bilimsel olarak belirlenmemiştir. Ayrıca çok uzak cisimlerin boyutlarını belirlemek çok zordur.
4) ASLINDA GEZEGENLER HİÇ YOKTUR
Tam bir orta yol bulmak amacıyla, bazıları hiç sevilmeyen "gezegen" kelimesinden kurtulmayı teklif etti. Bunun yerine kimi sıfatlar getirdiler. Örneğin, Güneş Sistemi dört türden oluşur: dört karasal gezegen, daha küçük gezegenler kümesi (göktaşları), dört gaz devi ve Neptün’den öte gezegenler (buz cüceleri).
